Theedrinken in Turkije

De stilte is extra hoorbaar als de laatste zinnen van het koranvers uitdoven. Het is ruim na middernacht en Kaklik slaapt, op het straatje na waar ik op en krukje met een rouwende familie aan de thee zit. Het was al laat toen we naar een slaapplek zochten en in het stadje waar we iets hoopten te vinden waren geen voorzieningen. Op zich niet erg, we hadden tent en eten mee, dus we vroegen een paar mannen in uniform bij het gemeentehuis om tips voor een kampeerplek. Een voormalig gemeenteraadslid kwam langs op zijn tractor en na kort overleg gebaarde hij dat we hem moesten volgen. Naast zijn huis, een paar straten, verder was een grasveldje en daar konden we prima staan, zei hij. Maar eerst moesten we kennismaken met de familie, theedrinken, mee-eten, kletsen, facebooken en Google translaten. Kortom het werd gezellig en laat en de tent eindigde uiteindelijk op het smalle stukje gras naast het huis.

Ingrid lag al in de slaapzak toen onze gastheer nog wat kwam buurten. “Ga even mee naar het huis van mijn oom”, zei hij, “zijn dochter uit Berlijn is er en die spreekt Duits.” “Ga jij maar”, zei Ingrid, en op het spatbord van de tractor, met de vanmiddag gebruikte sproei-installatie er nog achter, reed ik mee naar de andere kant van het dorp. “Het huis van de oom” bleek een eufemisme, want de goede man was eergisteren overleden en gisteren begraven en de familie is bijeen om elkaar te steunen en voor de reeks van herdenkingsbijeenkomsten tijdens de rouwperiode van een paar weken. Ik voel me enigszins misplaatst, maar de familie verzekert me dat dat niet het geval is en gaandeweg praten we over van alles. De overbuurman is er ook. Het is een wat bedeesde man die zich weinig mengt in het gesprek. Hij blijkt ook koranvoordrager en kent hele delen in het Arabisch uit z’n hoofd, hoewel hij de taal verder niet spreekt of verstaat. “Wil je wat horen?”, vraagt iemand mij en als ik zeg dat ik wel benieuwd ben neemt de man een halve minuut de tijd om zich te concentreren en barst dan los. Van zijn verlegenheid is niets meer te merken en vol overgave en met heldere stem laat hij gedurende een minuut of tien de zangerige klanken van het koranvers door het steegje schallen. Het kippenvel staat op mijn armen. Vanmiddag waren we in Pamukkale, de dikke, door kalkwater afgezette gletsjerachtige en terrasvormige structuren en één van Turkije’s must sees. Het was prachtig, maar dit soort ontmoetingen vind ik zoveel mooier.

’s Morgens gaan we nog een keer terug, nu met Ingrid ook erbij, want de familie wil wel eens zien welke vrouw ik op een fiets door Turkije jaag. Dan naar de druivenplantage van de familie en een grot in de buurt waar hetzelfde soort kalkafzettingen zijn als bij de topattractie, alleen zonder tourbussen. Het is al een eind in de middag als we afscheid nemen en toch nog bijna 80 km fietsen naar Dinar, waar een man en vrouw twee kilometer met ons meelopen om de weg naar een goedkoop hotel te wijzen.

We zijn ruim een week in Turkije en hebben al zo veel van die spontane ontmoetingen gehad. In een klein winkeltje onderweg waar we wat proviand kochten zette de eigenaar twee stoelen voor het schap, zodat we niet buiten in de zon hoefden te zitten en zijn zoontje van 11 dat achter de kassa stond wat Engels kon oefenen. Bij een benzinestation stond een familie erop dat we hun meegebrachte lunch opaten omdat wij het veel harder nodig hadden dan zij in de auto. In Aydin sliepen we bij een aardige en intelligente student die maar een uurtje tijd had omdat hij die avond zijn examenfeest had, maar in die tijd kookte hij een maaltijd én vertelde ons een hoop over het Turkije van vandaag in een goed geïnformeerd historisch perspectief. In Dinar kon de hotelbaas geen thee met ons drinken vanwege Ramadan, dus hij vroeg zijn buurman, die aan één van de vele ontheffingsgronden voldeed, om de honneurs waar te nemen en zo leerden we van alles over de Japans tractoren waar hij in handelt.

Zo leren we gaandeweg meer over het land en de thema’s die er spelen. Één daarvan is natuurlijk de conflicten waarin Turkije is gewikkeld, met de Koerden in het binnenland en de oorlog in Syrië net over de grens. In Sultanhani, ooit de grootste Turkse rustplaats aan de Zijderoute, nu een stoffig oord midden in de steppe achter Konya, spreekt de vader van de campingbaas goed Duits en hij neemt uitgebreid de tijd voor zijn kijk op de zaak. Het Koerdische conflict wordt volgens hem opgestookt door een criminele elite die rijk wordt met benzinesmokkel, belastingontduiking en drugshandel. De gewone bevolking wordt afhankelijk gehouden door gunsten en het ontmoedigen van onderwijs. We horen niet voor het eerst het demografische argument (“die anderen fokken er op los”), alleen nu niet als reden voor bezorgdheid voor de toekomstige machtsbalans, maar kennelijk om dochters te krijgen die ze voor geld kunnen uithuwelijken. De Turkse regering probeert meer grip te krijgen op de misstanden en de “terroristen” reageren met het scheppen van chaos om zo de druk op te voeren om daarmee te stoppen. Ongetwijfeld een visie waar veel op valt af te dingen, maar wel een andere kijk op het onderwerp dan het beeld van een arme onderdrukte bevolkingsgroep dat in de Nederlandse berichtgeving vaak wordt gekozen.

We hebben gekozen voor een doorsteek door het binnenland en volgen grofweg een lijn van Kusadasi aan de westkust naar Trabzon aan de Zwarte Zee. Daartussen lagen tot nu toe de mooiste antieke opgravingen die we ooit hebben bezocht (Efese), de gezellige studentenstad Aydin waar de morele strijd tussen modernisme en traditionele islam goed zichtbaar is in het straatbeeld, een paar dagen fietsen door vruchtbare valleien waar perziken, abrikozen, granaatappel en noten worden verbouwd en de dorpjes meer tractoren dan auto’s hebben. We reden ongemerkt de Anatolische hoogvlakte op, wat in werkelijkheid geen vlakte is maar alleen betekent dat alle reliëf niet op nul maar op 1000 meter begint en fietsten er langs twee grote meren en de 100 km bergweg ertussen. We waren in Konya, een belangrijke plaats in de Islamitische geschiedenis vanwege een dertiende eeuwse dichter (Rumi) die vele volgers kreeg. En nu zijn we in Cappadocië, Turkije’s nummer één toeristische attractie, en we zijn er bijna alleen. Dan valt extra op hoe rustig het overal is doordat het toerisme helemaal is ingestort. Europa mijdt het land massaal vanwege de aanslagen in de grote steden en de onrust in het zuidoosten. Als je daar wegblijft kun je hier prima reizen en genieten van een prachtig gevarieerd land en een vriendelijke bevolking.