Leefbaarheid binnen grenzen

De grote rotonde die als het midden van een spinnenweb in het centrum van Zanjan ligt is ’s avonds een wereld op zich. Er wordt geflaneerd met auto’s door langzaam, met open ramen rondjes te rijden en af en toe te stoppen om een bekende te groeten of iemand in of uit te laten stappen. Honderden kleden bedekken de grasperkjes in het midden en langs de weg, waar gezinnen zich hebben geïnstalleerd met thermoskannen thee, rokende barbecues en borrelende waterpijpen. Kinderen rennen er spelend tussendoor. Mannen voeren op hoge toon discussies; niet om gelijk te hebben, maar als schertsend spel met gespeelde verbazing en spot over de ander zijn opinie. Vrouwen zoeken elkaar op en lijken samen veel plezier te hebben. Het verkeersplein gonst van vrolijk gekwebbel en gegiechel, als een zomerse boom vol spreeuwen die elkaar opzoeken voor de nacht.

We kunnen er maar langzaam aan wennen. Er is natuurlijk niets raars aan mensen die plezier maken, maar op de één of andere manier strookt het in ons hoofd niet met het beeld van de strenge Islamitische Republiek die Iran van staatswege uitstraalt. Grote billboards met leuzen van de geestelijk leiders (Khomeini en zijn opvolger Khamenei) sieren viaducten, gevels en metrostations, en een poster met het duo hangt prominent aan de muur bij iedere officiële instantie, maar ook in menig restaurant, supermarkt of bij de kapper. Rijd je een stad in, dan passeer je kilometers lang lantaarnpalen met foto’s van gesneuvelde martelaren (meestal uit de Iran-Irak oorlog van de jaren 80). Wil je rond gebedstijd wat zien van de Olympische Spelen, dan stuit je op vijftien zenders die het officiële Iraanse net vormen en allemaal stemmige beelden en muziek uitzenden. En uiteraard zijn er tal van ge- en verboden, van kledingvoorschriften en aparte metrostellen en stranden voor vrouwen tot afgesloten Internet sites en een totale ban van alcohol.

Maar al die uiterlijkheden en voorschriften lijken bijna een parallelle wereld te vormen met het leven van alledag. Iedereen heeft satelliet TV en VPN, hoewel dat officieel niet mag. Wie sterke drank wil kan er makkelijk aan komen. In de omgang zijn de meeste Iraniërs nauwelijks religieus en ook in het straatbeeld is de religie beduidend minder aanwezig dan in bijvoorbeeld Turkije, waar moskeeën veel prominenter en luidruchtiger zijn en, vonden wij, de mensen zich ook conservatiever gedroegen. En waar de regels star zijn lijkt men dat te accepteren als een fact of life en het binnen de beperkingen zo leefbaar mogelijk te maken.

Er is wel degelijk behoefte aan hervorming, maar revolutionaire veranderingen maken in het huidige Iran geen kans. Tegelijkertijd realiseren de machthebbers zich dat ze wel langzaam veranderingen moeten toestaan, dus veel wordt oogluikend getolereerd totdat men vindt dat het tijd is voor een correctieve ingreep. Het is een subtiele balans die zowel de hervormingsgezinden als de conservatieven lijken te zien als de beste weg om hun doel te bereiken. Op onze kampeerplek in Tabriz ontmoetten we een vrouw die persé zonder hoofddoek met Ingrid op de foto wilde. Toen we dat later aan anderen vertelden kon dat maar op weinig instemming rekenen. “Kansloze actie”, vonden de meesten.

Daarbij hebben de Iraniërs andere zaken aan hun hoofd die ze belangrijker vinden. De sancties van de afgelopen jaren hebben een grote invloed gehad op de economie en de kansen van mensen om iets met hun opleiding te doen. We ontmoetten elektrotechnici, computer deskundigen, artsen, voedselveiligheidsexperts en anderen met opleidingen die bij ons goed in de markt liggen, maar die in Iran maar moeilijk aan werk komen, omdat er geen bedrijven zijn die daarin investeren. Heel veel hoop op snelle verbetering hebben de meesten niet en velen richten hun blik op het buitenland voor studie- of arbeidsmogelijkheden.

Over die sancties zijn de Iraniërs eensgezind en boos: die zijn onterecht en een poging om Iran kwetsbaarder te maken. Iran heeft een sterk leger nodig, vindt iedereen, en daarbij wijzen ze naar de vele instabiele buurlanden: Irak, Pakistan, Afghanistan, Azerbeidzjan & Armenië en het onrustige zuidoosten van Turkije. Ze zijn ervan overtuigd dat alleen dankzij de sterke strijdmacht de instabiliteit niet op Iran is overgeslagen. Daarbij komt de enorme argwaan tegen de Amerikanen. “Kijk in hoeveel van onze buurlanden ze hebben ingegrepen of zich hebben gevestigd.” Dat dat met humanitaire motieven was gelooft niemand. “Het gaat alleen maar om de olie”, en men weet zeker dat alleen dankzij het sterke leger Iran eenzelfde lot bespaard is gebleven. De sancties worden dan ook veelal gezien als Amerikaanse agressie jegens Iran. Onze tegenwerping dat de wereld vooral eventuele Iraanse offensieve of agressieve bedoelingen vreest (zo is niet helemaal duidelijk of de vernietiging van Israël nu wel of niet een staatsdoelstelling is) stuit op louter onbegrip. “Iran zal nooit een ander land aanvallen“, bezweert iedereen stellig.

De beperkingen en hoe daar zo goed mogelijk mee te leven worden extra uitvergroot bij de vrouwen. Zij ondervinden veel meer restricties en voorschriften dan mannen en in veel situaties hebben ze een ondergeschikte positie. Maar veel Iraanse vrouwen zijn modern, ambitieus en zelfbewust en waar we bijvoorbeeld Turkije vooral een mannenmaatschappij vonden zijn vrouwen hier volop aanwezig en claimen ze hun positie. Op universiteiten zijn ze in de meerderheid en we ontmoeten veel meer meisjes dan jongens die speciale cursussen Engels doen en met ons willen oefenen. Gelukkig vermogen de kledingvoorschriften niet alles te verhullen en zo een dichtheid aan prachtige, tot in de puntjes verzorgde vrouwen hebben we maar zelden meegemaakt – vond ook Ingrid.

“What do you think of Iran?”, werd ons meermalen per dag gevraagd. Bedoeld wordt wat we vinden van het beeld van een gevaarlijk land met een fanatiek religieuze bevolking waarvan de Iraniërs maar al te goed weten dat dat veelal heerst in het Westen. Dat zulke beelden vrijwel altijd veel te eenzijdig is wisten we wel. In Iran lijkt het er op dat de bevolking de scherpe kantjes van de staatsideologie een beetje bijschaaft.

En nog wat random foto’s van het fietsen door Iran: